Peleburan sistem ekonomi kapitalisme Iceland: satu kajian kes.

Siapa sangka negara macam Iceland yang kaya pun akan melebur sebegini?

Oleh Rausyanfikir (tersiar dalam Siasah 29/1-5/2)

Iceland merupakan sebuah negara yang telah menikmati pertumbuhan ekonomi memberansangkan sekitar 90-an. Tetapi kini, negara bercuaca dingin itu dalam bayangan ketidak stabilan politik setelah terkesan dengan krisis kewangan dunia pada tahun lepas.

Perdana Menteri Iceland, Geir Haarde telah mengumumkan bahawa kabinet dan beliau sendiri akan meletakkan jawatan secepat mungkin. Keputusan ini diambil setelah Parti Kebebasan (Independence Party) gagal mengambil kata putus bersama Parti Sosial Demokrat yang merupakan rakan politik utama dalam pembentukan kerajaan campuran Iceland yang terkini.

Negara tersebut merupakan negara Eropah yang kedua menerima kesan kejatuhan kerajaan dalam jangka masa berlakunya krisis ekonomi global. Kabinet negara Belgium merupakan yang pertama menjadi mangsa selepas terlibat dalam skandal bantuan kewangan (baca: bailout) kepada bank yang gagal.

Walaubagaimanapun, Iceland merupakan negara yang paling teruk terkesan daripada krisis ini dimana tiga buah bank mereka yang turut sama mewakili keseluruhan sistem perbankan Iceland telah lebur dimamah krisis ekonomi dunia dan mata wangnya, Kronor sedang berada dalam jurang kejatuhan.

“Tindakan kerajaan dalam berhadapan dengan krisis ini tidak cukup pantas” kata Menteri Luar Iceland, Ingibjorg Solrun Gisladottir yang juga merangkap sebagai pemimpin parti Sosial Demokrat seperti yang dilaporkan oleh agensi berita AFP.

Krisis ekonomi berkembar berkenaan mata wang dan perbankan telah mengubah nasib rakyat Iceland yang dahulunya merupakan antara rakyat yang paling kaya di dunia. Pada hari ini, inflasi dan kadar pengangguran telah meningkat tinggi, hutang semakin memuncak dan sektor perbankan yang telah membantu pertumbuhan kerjaya dan kepenggunaan telah lenyap.

Kemarahan kepada para pemimpin Iceland telah berlanjutan sejak beberapa bulan lepas. Protes di hadapan parlimen telah mengundang ribuan rakyat Iceland untuk bertindak ganas dengan membaling telur ke bangunan parlimen disamping membakar patung Presiden Haarde.

Semenjak minggu lepas, Presiden Haarde masih berdegil dengan berhujah bahawa Iceland yang telah menerima wang pembebasan (baca: bailout) US$3.2 bilion daripada Tabung Kewangan Antarabangsa (IMF) tidak mampu menerima ketidak stabilan politik dalam proses pemulihan ekonominya.

Hajat dan rayuan daripada Presiden Haarde untuk meredakan kekusutan politik Iceland meleset apabila kenyataan beliau untuk memutuskan pilihan raya umum pada bulan Mei ini disambut dengan kritikan terbuka oleh rakan pakatan politiknya serta bantahan rakyat di jalan raya yang semakin deras setiap hari.

Ternyata kekuatan pakatan politik dalam kekalutan krisis ekonomi global tidak memberi apa-apa makna buat sesebuah negara yang sedang melebur ekonominya.

Apakah masalah sebenar yang ditimpa Iceland?

Akar permasalahan Iceland boleh dilihat melalui saiz sistem perbankannya yang membesar dengan pesat dalam beberapa tahun lepas. Bank-bank Iceland telah berkembang di luar negara dan menyimpan liabiliti asing berkali ganda nilainya lebih besar daripada kadar pengeluaran ekonomi Iceland sendiri. Ketika mana pengecutan kredit bermula (credit crunch), bank-bank tersebut berhadapan dengan kesukaran untuk melunaskan bayaran dan bank pusat (central bank) Iceland sendiri tidak mempunyai simpanan mata wang asing untuk menyelamatkan (baca: bailout) bank-bank tersebut.

Mengikut ahli ekonomi Kanada,Toby Sanger, krisis ekonomi Iceland ini berlaku kerana kerajaannya menerima pakai sekolah pemikiran ekonomi Milton Friedman yang memperjuangkan dasar ekonomi laissez faire, iaitu satu dasar yang meminimumkan seboleh mungkin sebarang campur tangan kerajaan ke atas sistem ekonomi sesebuah negara.

Milton Friedman (1912-2006), seorang ahli ekonomi kapitalis terkemuka telah berhujah dalam bukunya Monetary History of the United States, bahawa krisis ekonomi paling teruk pada abad ke-20, the Great Depression berlaku kerana kegagalan autoriti kewangan seperti bank pusat Amerika Syarikat, (Federal Reserve) untuk mengekang krisis kewangan dan kegagalan bank komersial dalam mempertingkatkan risab kewangan.

Idea-idea ekonomi Friedman berlegar sekitar menyekat campur tangan kerajaan, memotong cukai khususnya buat pemodal (baca: golongan kapitalis), pengguguran peraturan (deregulation), pengswastaan dan menyokong penuh dasar pasaran bebas.

Pemain utama yang bertanggungjawab dalam memulakan krisis kewangan global yang bermula di Amerika Syarikat, iaitu bekas ketua Federal Reserve, Alan Greenspan merupakan insan yang sebenarnya tidak mempunyai sebarang kepakaran dalam bidang ekonomi. Walaupun sedemikian, Greenspan merupakan anak murid kepada tokoh libertrarian Ayn Rand dan penyokong kuat dasar ekonomi Friedman dalam pemotongan cukai kepada golongan pemodal dan pengguguran peraturan.

Pengganti Greenspan sebagai ketua Federal Reserve pada ketika ini, Ben Bernanke juga merupakan penyokong kuat dasar-dasar Friedman. Ketika ini Bernanke merupakan antara segelintir manusia yang diamanahkan untuk menjalankan eksperimen yang paling mahal dalam sejarah kemanusian iaitu dengan mengurus atur 1 trilion Dolar AS untuk memulihkan kembali ekonomi Amerika Syarikat.

Jelas sekali dalam beberapa bulan ini, eksperimen pek keselamatan ekonomi yang menggunakan idea Friedman tidak menampakkan sebarang kejayaan besar. Setiap tindakan (baca: bailout) yang diambil oleh Perbendaharaan Amerika Syarikat dan Federal Reserve sehinga pertengahan Oktober yang lalu telah mengakibatkan nilai saham jatuh dengan mendadak. Pasaran saham tidak dapat bangkit sehinggalah tindakan agresif daripada negara-negara Eropah dalam memilik-negarakan (nationalization) bank-bank utama mereka sehinggalah langkah ini turut diikuti oleh Amerika Syarikat sendiri. Tindakan ini amat jauh sekali dengan apa yang seperti Friedman dan penyokongnya perjuangkan.

Apakah semua ini mempunyai kaitan dan pengaruh yang besar keapda negara kecil seperti Iceland yang hanya mempunyai bilangan penduduk sebanyak 320,000?

Negara kecil ini merupakan negara yang pertama boleh dikatakan bankrap setelah mengambil alih (baca: bailout) tiga bank utamanya daripada jatuh muflis. Ketiga-tiga bank ini berhutang sebanyak 60 bilion Dolar AS di luar negara, yang mana nilai hutang tersebut mewakili 6 kali ganda nilai pengeluaran ekonomi tahunan Iceland.

Tidak pernah sebuah negara Barat dalam masa aman dan damai seperti ini ekonominya jatuh menjunam sepantas dan seteruk Iceland.

Sudah tentu perkara ini wajar dikaji kerana Iceland merupakan mangsa terawal kepada krisis ekonomi dunia yang baru bermula hujung tahun 2008.

Kajian Toby Sanger menunjukkan bahawa para politikus Iceland merupakan penyokong kuat dasar-dasar ekonomi Friedman semejak tahun 1990-an lagi. Friedman sendiri telah melawat Iceland pada tahun 1984 dan berdebat dengan pemimpin Sosialis dalam satu rancangan televisyen. Friedman telah memotivasikan generasi intelektual konservatif Iceland yang telah berjaya memegang tampuk kekuasaan pada tahun 1991 melalui Parti Kebebasan. Parti politik tersebut telah mengetuai kerajaan campuran yang pelbagai sehingga sekarang.

Di bawah Perdana Menteri David Oddsson yang terang-terang menyokong dasar Friedman, beliau telah melaksanakan dasar ekonomi yang radikal (sekarang sudah menjadi satu kebiasaan) seperti pengswastaan, potongan cukai golongan pemodal, pengurangan perbelanjaan awam, pengawalan inflasi, kebebasan mutlak bank pusat, pasaran bebas dan keanjalan kadar penukaran mata wang. Kadar pemotongan cukai golongan pemodal menjunam daripada 50% kepada 17%. Dasar pengswastaan dan pengguguran peraturan diletakkan terus dibawah urus tadbir Pejabat Perdana Menteri dan bank-bank utama telah diswastakan pada awal 90-an.

Toby Sanger menjelaskan bahawa, pada mulanya dasar ekonomi ini kelihatan seperti telah berjaya. Kadar pertumbuhan ekonomi meluncur laju sehinggalah Iceland menjadi antara negara yang mencapai Keluaran Dalam Negeri Kasar (KDNK) tertinggi di dunia. Pada tahun 2007 juga, Iceland merupakan antara negara yang tertinggi dalam Indeks Pembangunan Manusia yang dikeluarkan oleh Persatuan Bangsa-Bangsa Bersatu (PBB).

Iceland dinobatkan sebagai antara negara 10 terbaik dalam indeks kebebasan ekonomi yang dirangka oleh Fraser Institute dan Heritage Foundation yang juga merupakan kumpulan tangki pemikiran (think tank group) penyokong tegar falsafah ekonomi kapitalisme. Iceland juga dipuji hebat oleh tangki pemikiran konservatif Cato Institute kerana dasar pencukaian yang rendah, pengswastaan dan kebebasan ekonomi yang memberansangkan.

Bank-bank dan syarikat-syarikat Iceland, dengan sokongan padu daripada kerajaannya telah melebarkan sayap secara agresif di luar negara terutamanya di United Kingdom dan Belanda. Industri perbankan dan sektor swasta berkembang pesat dan telah melahirkan sebilangan bilionawan di pulau kecil tersebut.

Tiba-tiba, semuanya jatuh berderai.

Kadar bunga (baca: riba’) jangka pendek dan inflasi telah meningkat naik kepada 14% dan mata wang Iceland telah hilang separuh daripada nilainya. Kesan daripada peleburan ekonomi dan kewangan, Iceland kini mempunyai hutang luar yang boleh diertikan sebanyak US$ 200,000 buat setiap rakyatnya yang mana pada ketika ini secara logiknya tidak mampu langsung untuk dilangsaikan oleh mereka.

Jelas disini bahawa krisis ekonomi yang berlaku di Iceland bukanlah sangat disebabkan tempias daripada krisis subprima dan kegagalan Wall Street di Amerika Syarikat tetapi lebih kepada dasar ekonomi kapitalisme yang dijaja oleh para penyokong tegar Friedman yang dilaksanakan pada sebuah negara terkecil di dunia.

Apa yang lebih mengejutkan pada ketika ini ialah betapa para ideolog dasar ekonomi kapitalisme yang telah melaksanakan dasar ini masih tidak berganjak daripada posisi mereka untuk mengatakan “kami silap”. Sehingga kini, para idelog dasar ekonomi kapitalisme yang mengikut telunjuk Friedman masih berhujah bahawa krisis ekonomi yang berlaku pada ketika ini bertitik tolak daripada tindakan undang-undang yang terlampau ketat dan juga tuduhan rambang terhadap peningkatan pengaruh yang berbau sosialisme dalam dasar ekonomi negara-negara dunia.

Semacam ada satu kepercayaan yang tinggi oleh kebanyakkan intelektual ekonomi bahawa pemulihan (baca: bailout) pasaran kewangan akan mengurangkan kesan pengecutan kredit yang ditunjangi krisis subprima dan tindakan ini akan memulihkan ekonomi seperti biasa. Ternyata pandangan sebegini amat dangkal sekali. Virus kapitalisme telah lama membuat onar dalam sistem ekonomi negara-negara dunia dan kesan yang disaksikan sekarang banyak boleh disandarkan kepada kegagalan mitos ekonomi laissez faire tajaan Friedman.

Dalam konteks kita sebagai Muslim, pertarungan yang berlaku pada ketika ini lebih bersifat ideologi ekonomi tetapi sejauh manakah kita di pihak yang ingin menjuarai sistem ekonomi Islam mampu mengenengahkan penyelesaiaan kepada krisis ini? Sampai bila kita masih berjiwa kecil untuk berhujah dengan masyarkat dunia akan kebaikkan sistem ekonomi Islam?

Ternyata persediaan kita masih belum cukup mantap. Idea-idea ekonomi Islam seperti sistem waqfmassa yang ada. Malah kritikan berkenaan sistem perbankan Islam yang hanya menempelkan produk kewangan berkulitkan Islam tetapi pada hakikatnya akar sistem perbankan Islam itu sendiri masih teguh dengan penggunaan duit kertas yang dicetak tanpa sandaran kepada kekayaan yang nyata seperti emas. Mencetak duit kertas ‘out of thin air’ seperti inilah sebenarnya merupakan riba’ yang lebih bermasalah daripada nilai bunga (interest) yang kita tahu. diperingkat akar umbi, dan penggunaan dinar emas masih sangat kurang diperjuangkan oleh para intelektual dan politikus di ruangan

Seharusnya isu krisis ekonomi ini dipalu hebat secara non-partisan oleh para politikus kita. Malangnya itu masih tidak berlaku pada ketika ini. Ternyata isu politik kita masih ditakuk lama dan seolah-olah kita berasa kebal akan krisis yang mengundang datang. Kebal dengan ilmu tidak mengapa tetapi jangan jadikan kejahilan satu kekebalan kerana itu menandakan kebinasaan sesebuah bangsa. Jadikan krisis di Iceland ini sebagai iktibar buat kerajaan yang meletakkan Islam sebagai falsafah pemerintahannya untuk bertindak dengan pantas dalam berhadapan dengan krisis ekonomi dunia yang semakin hari semakin mencengkam seluruh umat manusia.

Dalam keadaan sebegini, eloklah kita renungi kata-kata daripada tokoh Yahudi yang mempelopori sistem perbankan moden, iaitu Mayer Amschel Rothschild: “Give me control of a nation's money and I care not who makes her laws.” Ternyata kata-kata Rothschild itu mencerminkan realiti pertembungan kuasa di Iceland ketika ini yang mana kekuasaan ekonomi mengatasi kuasa politik.